Η Αλεξανδρούπολη με το Βλέμμα στο Μέλλον (3): «Ένα νέο Παραγωγικό Πρότυπο για τον Αγροτικό Τομέα»
Σκέψεις και προτάσεις για τον αγροτικό τομέα
Του Χατζόπουλου Ορέστη, υποψήφιου Δημ. Συμβούλου με την παράταξη «Δήμος για Όλους – Πρώτα ΕΣΥ!»
Ο αγροτικός τομέας έχει τεράστια σημασία για τον Δήμο μας, όπως καταδεικνύεται τόσο από την υψηλή τομεακή απασχόληση (κοντά στο 8%) και τη συνεισφορά του στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (6%)[1], ποσοστά υψηλά σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο, όσο και από την διασύνδεσή του με τους άλλους τομείς της τοπικής μας οικονομίας όπως η μεταποίηση (γαλακτοκομικά, κρασί κλπ), το χονδρεμπόριο και λιανεμπόριο, οι επιχειρήσεις εισροών (φυτοπροστατευτικά, λιπάσματα), ο τουρισμός κτλ. Πέραν των ανωτέρω, αποτελεί κινητήριο μοχλό ανάπτυξης για τις Δ.Ε. Φερών και Τραϊανούπολης.
Ο αγροτικός τομέας σήμερα αγωνίζεται να ξεπεράσει τα χρόνια προβλήματα της ανταγωνιστικότητας, των χαμηλών αποδόσεων και των χαμηλών τιμών (σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας[2], τα αγροτικά προϊόντα πωλούνται στο εξωτερικό σε υποδιπλάσια τιμή σε σχέση με τα ανταγωνιστικά των υπόλοιπων μεσογειακών χωρών). Αν και σε ορισμένες περιοχές της χώρας έχουν γίνει βήματα (Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία), εντούτοις στην δική μας ο αγροτικός τομέας παρουσιάζει σημαντική υστέρηση, αδυνατώντας να αξιοποιήσει τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα, ήτοι τις τεράστιες γεωργικές εκτάσεις, το ζωικό κεφάλαιο, την αφθονία υδάτων, την γεωθερμία.
Σε αυτή την κρίσιμη οικονομική συγκυρία, όπου η ανάγκη για απασχόληση έχει στρέψει πολλούς νέους στον αγροτικό τομέα, επιβάλλεται η υιοθέτηση ενός νέου παραγωγικού μοντέλου, ικανού να προσαρμοστεί στις ανάγκες της αγοράς για υψηλής ποιότητας προϊόντα, καθώς και στις επιταγές της σχεδιαζόμενης ΚΑΠ για ορθή διαχείριση των πόρων (νερό, έδαφος), την χρήση ΑΠΕ, τις νέες τεχνολογίες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η στρατηγική μας για τον αγροτικό τομέα επικεντρώνεται:
- στην δημιουργία ζωνών όπου θα κυριαρχούν νέες δυναμικές καλλιέργειες,
- στην παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας,
- στην δημιουργία θερμοκηπιακών μονάδων μέσα από την αξιοποίηση του γεωθερμικού πεδίου και του φυσικού αερίου, και
- στην δημιουργία βιώσιμων επιχειρηματικών σχημάτων που θα επιτυγχάνουν οικονομίες κλίμακας, θα αξιοποιούν εργαλεία της ευφυούς γεωργίας/κτηνοτροφίας και θα επενδύουν στην κυκλική οικονομία.
Βέβαια, η πραγματοποίησή τους επαφίεται κυρίως στην ιδιωτική πρωτοβουλία (τους επιχειρηματίες αγρότες), καθώς η ανάπτυξη περνά μέσα από αυτούς. Πως όμως ο Δήμος μπορεί να συνδράμει σε μια τέτοια προσπάθεια? Πως μπορεί να βοηθήσει τους αγρότες να τολμήσουν να επενδύσουν σε νέα, πιο δυναμικά και επικερδή επιχειρηματικά σχέδια?
Καταρχήν θα πρέπει να διευκολύνει την άσκηση της αγροτικής δραστηριότητας per se, είτε σε ότι αφορά την πρόσβαση, όπως η αγροτική οδοποιία (που σε ορισμένες περιοχές, π.χ. Λουτρά, Φέρες κλπ, αυτή είναι σχεδόν απαγορευτική), είτε την άρδευση (η ειρωνεία εδώ είναι ότι η περιοχή με το πλουσιότερο υδάτινο δυναμικό έχει το μικρότερο ποσοστό αρδευόμενων εκτάσεων στην Περιφέρεια!). Η αντικατάσταση του υπόγειου αρδευτικού στον Πέπλο, μέσα από τα ανταποδοτικά του ΤΑΡ, είναι μια θετική εξέλιξη αλλά οι εκκρεμότητες είναι ακόμα πολλές (όπως ο εξορθολογισμός του αρδευτικού δικτύου) και μεγάλες (λ.χ. η αξιοποίηση του φράγματος της Καβησού, η επαναδιεκδίκηση για το φράγμα της Ιτέας). Παράλληλα, λύσεις θα πρέπει να δοθούν και σε ζητήματα της κτηνοτροφίας, όπως η βελτίωση των βοσκοτόπων, ποτίστρες κλπ.
Κυρίως όμως θα πρέπει, μέσα από στοχευμένες ενέργειες και έργα υποδομών, να εξασφαλίσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την τόνωση του αγροτικού επιχειρείν. Για την περιοχή του Δήμου, αυτές μπορούν να εξειδικευτούν στις παρακάτω θεματικές.
Α. Αναδιάρθρωση Καλλιεργειών
Η αναδιάρθρωση καλλιεργειών και η στροφή από τις εκτατικές (σιτάρι, βαμβάκι κλπ) σε νέες και δυναμικές, υψηλής στρεμματικής προσόδου, εντάσεως εργασίας και με εξαγωγικό προσανατολισμό (δενδρώδεις, επιτραπέζιο αμπέλι, κηπευτικά κλπ) αποτελεί ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί,. Ήδη πολλές περιοχές όπως οι Ν. Ημαθίας (όπου οι δενδρώδεις καλύπτουν το 50% των καλλιεργούμενων εκτάσεων) και Πέλλας (με δειλά βήματα και η Καβάλα), έχουν αλλάξει παραγωγικό μοντέλο και δικαιώνονται.
Ο Δήμος θα πρέπει να υποστηρίξει μια τέτοια μετάβαση, μέσα από την διάχυση της πληροφόρησης καθώς και μέσα από δράσεις δικτύωσης μεταξύ των διαφόρων φορέων της αλυσίδας αξίας (παραγωγοί, χονδρέμποροι, μεταποιητές κλπ). Πιο συγκεκριμένα προτείνεται:
1. Εκπόνηση μελέτης αναδιάρθρωσης καλλιεργειών με έμφαση σε εκείνες που δύναται να αναπτυχθούν από πλευράς καταλληλότητας (εδαφοκλιματολογικές συνθήκες) και οικονομικού ενδιαφέροντος (έρευνα αγοράς σε αγορές-στόχους του εξωτερικού).
2. Ενημερωτικές ενέργειες, όπως ημερίδες και επιμορφωτικά ταξίδια σε περιοχές με πετυχημένα παραδείγματα. Η διεθνής πρακτική τονίζει την σημασία τέτοιων επισκέψεων που δίνουν την ευκαιρία σε υποψήφιους να αποκτήσουν εικόνες και γνώση πάνω στο πως στήνεται μια τέτοια εκμετάλλευση προκειμένου να λάβουν τις αντίστοιχες αποφάσεις.
3. Διοργάνωση θεματικών ημερίδων εργασίας (τύπου B2B), για την ανάπτυξη συνεργειών (συμβολαιακή γεωργία) μεταξύ τοπικής παραγωγής και εταιριών μεταποίησης-εμπορίας (όπως η πρόσφατη εκδήλωση ενδιαφέροντος του ιταλικού ομίλου Besana για παραγωγή φουντουκιού και αμυγδάλου στην περιοχή μας) αλλά και τομέων του τουρισμού (ξενοδοχεία, εστίαση), στην λογική της σύνδεσης του αγροδιατροφικού τομέα με τον τουρισμό, ως συστατικό κομμάτι του τουριστικού προϊόντος.
Β. Ενίσχυση της Κτηνοτροφίας
Αντίστοιχα, σε ότι αφορά την κτηνοτροφία, η περεταίρω ενίσχυση του κλάδου θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, ειδικότερα σε μια περίοδο όπου τα τελευταία χρόνια ο ζωικός πληθυσμός βαίνει μειούμενος. Η λειτουργία του δημοτικού σφαγείου αποτελεί συνθήκη αναγκαία αλλά όχι επαρκή για την τόνωση της κτηνοτροφίας. Θα πρέπει παράλληλα να στηθεί ένα ολοκληρωμένο πλάνο που θα περιλαμβάνει τις εξής ενέργειες:
1. Σχεδιασμός κτηνοτροφικών πάρκων, με την δημιουργία υποδομών (πρόσβαση, ηλεκτροδότηση, υδροδότηση) για τις περιπτώσεις της σταβλισμένης κτηνοτροφίας.
2. Δράσεις κατάρτισης γύρω από νέες μεθόδους οργάνωσης (συστήματα διαχείρισης, τεχνικές εκτροφής), νέες μορφές συνεργασίας (συστέγαση), μεθόδους αύξησης της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων (πιστοποίηση, μεταποίηση, δημιουργία brand).
3. Υποστηρικτικές ενέργειες (σε συνεργασία με ΔΑΟΚ) για πιστοποίηση ως ΠΟΠ/ ΠΓΕ του μοσχαρίσιου και αιγοπρόβειου κρέατος της ευρύτερης περιοχής του Δέλτα.
Γ. Επενδύσεις στην Κυκλική Οικονομία
Η κυκλική οικονομία βασίζεται στην αξιοποίηση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών (βιομάζα) και των κτηνοτροφικών αποβλήτων για παραγωγή πλούτου. Με άλλα λόγια, αυτό που μέχρι σήμερα πετιέται ή παραμένει στο χωράφι ή σε ένα βουστάσιο στην ουσία ενέχει ενεργειακή αξία και κατ’ επέκταση δημιουργεί κέρδη.
Συνεπώς, η κυκλική οικονομία αποτελεί μονόδρομο για την πορεία της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, όπως εξάλλου επισημάνθηκε και σε πρόσφατο συνέδριο στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Zootechnia («οι κοινωνίες που οι οικονομίες τους δεν θα είναι κυκλικές στο άμεσο μέλλον θα βουλιάξουν» δήλωσε χαρακτηριστικά ο τ. Αναπληρωτής Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Γ. Τσιρώνης). Προς την κατεύθυνση αυτή αναμένεται να διατεθούν κονδύλιο άνω των 10 δισ. ευρώ στην νέα Προγραμματική Περίοδο μόνο για την χρηματοδότηση τέτοιου είδους επενδύσεων.
Πρότασή μας, επομένως, είναι η λειτουργία δύο μονάδων, μία για συμπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας – θερμότητας από βιομάζα στην περιοχή της Τραϊανούπολης (δυναμικότητας περίπου 0,5 MW) και μία μονάδα βιοαερίου στις Φέρες (0,5 MW). Οι μονάδες αυτές, εκτός από την απόκτηση ενός συμπληρωματικού εισοδήματος για αγρότες και κτηνοτρόφους μέσω της πώλησης των υπολειμμάτων/αποβλήτων, δημιουργεί επιπλέον άμεσες θέσεις εργασίας (περίπου 10 με 15 ανάλογα με την δυναμικότητά του) και φυσικά έσοδα για τους μετόχους της εταιρίας (αυτή μπορεί να έχει την μορφή της Ενεργειακής Κοινότητας, της Ενεργειακής Συνεταιριστικής Εταιρίας κλπ) που διαχειρίζονται τις μονάδες. Να διευκρινιστεί ότι στην περίπτωση της μονάδας αξιοποίησης κτηνοτροφικών αποβλήτων, εκτός της παραγόμενης ενέργειας, προστίθεται και η εμπορική διάθεση των παραγόμενων παραπροϊόντων (κοπριά) ως οργανικό λίπασμα/εδαφοβελτιωτικό.
Για να γίνουν όλα αυτά απαιτείται πρωτίστως η εκπόνηση δύο μελετών καταγραφής, μία για κάθε περίπτωση αντίστοιχα. Σε ανάλογες ενέργειες έχει προχωρήσει πρόσφατα ο Δήμος Ορεστιάδας, όπου παρουσιάστηκαν τα συμπεράσματα σχετικής μελέτης του Κ.Α.Π.Ε. για την περιοχή. Βέβαια, σε άλλες περιοχές έχουν ήδη δοθεί άδειες τέτοιων μονάδων όπως στα Τρίκαλα και την Καρδίτσα, όπου αναμένεται άμεσα η λειτουργία τους.
Δ. Αξιοποίηση της Γεωθερμίας και του Φυσικού Αερίου
Η ύπαρξη του γεωθερμικού πεδίου στο Αρίστηνο μπορεί πραγματικά να «απογειώσει» τον αγροτικό τομέα, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για επενδύσεις στην γεωργία. Η στόχευσή μας αφορά στην δημιουργία θερμοκηπιακών μονάδων που θα χρησιμοποιούν την προσφερόμενη θερμότητα για την παραγωγή υψηλής αξίας γεωργικών προϊόντων. Γιατί επιμένουμε σε αυτό? Ας αναφέρουμε κάποια οικονομικά μεγέθη: μια θερμοκηπιακή μονάδα 100 στρ. με κηπευτικά μπορεί να δημιουργήσει ετήσιο τζίρο περί τα 3 εκατ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε 20.000! στρέμματα μιας ετήσιας καλλιέργειας. Αν προστεθούν και οι δεκάδες θέσεις εργασίας (σε αντίθεση με μια παραδοσιακή καλλιέργεια που στην ίδια έκταση αναλογεί ούτε 1 ΜΑΕ), τότε εύκολα συμπεραίνει κανείς την τεράστια σημασία αυτού του εγχειρήματος.
Δεδομένης αυτής της στόχευσης, ο Δήμος θα πρέπει να προσχωρήσει στην εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης του γεωθερμικού πεδίου (δυναμικό, πολιτική λειτουργίας, τιμολόγηση). Σε επόμενη φάση θα ακολουθήσει σχεδιασμός για σύνδεση (παροχή ζεστού νερού) με θερμοκηπιακές μονάδες, όπου θα προκρίνονται εκείνα τα σχήματα που θα εγγυώνται μακροχρόνια βιωσιμότητα από πλευράς μεγέθους και κεφαλαίων (κύκλος εργασιών, χρήση νέων τεχνολογιών, ειδικευμένο προσωπικό).
Ομοίως, αναφορικά με την ύπαρξη του σταθμού συμπίεσης φυσικού αερίου στους Κήπους, στόχος και εδώ είναι η δημιουργία ενός δικτύου που θα συνδέει τον σταθμό (μέσω της λειτουργίας μονάδας παραγωγής ζεστού νερού) με εκμεταλλεύσεις θερμοκηπιακού τύπου ή υπαίθριων θερμαινόμενων καλλιεργειών (λ.χ. θερμαινόμενο σπαράγγι).
Λίγα λόγια περί Ανάπτυξης
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η ύπαιθρος μπορεί να «αναγεννηθεί» μόνο μέσα από τέτοιες επενδύσεις που δημιουργούν εισόδημα και θέσεις εργασίας. Η τηλεθέρμανση των οικισμών είναι μια συνετή πολιτική αλλά εάν δεν δημιουργηθούν αναπτυξιακές προοπτικές στην περιοχή, τότε σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχουν κατοικήσιμα σπίτια για να θερμανθούν.
Επιπλέον, μεγάλης σημασίας είναι και η πολιτική προσέλκυσης επενδύσεων. Σίγουρα τέτοια σχέδια απαιτούν κεφάλαια και τεχνογνωσία και η προσέλκυση επενδυτών είναι θεμιτή. Παράλληλα όμως, στόχος θα πρέπει να είναι και η κινητοποίηση του ενδογενούς δυναμικού της περιοχής μας, ώστε ο παραγόμενος πλούτος να μένει εδώ. Αντί να περιμένουμε μόνο πότε (και αν) θα έρθουν οι Ολλανδοί, ας προσπαθήσουμε να γίνουμε εμείς Ολλανδία!
Όλα αυτά που αναφέρθηκαν δεν αποτελούν υπερβολικά σενάρια αλλά μπορούν να γίνουν πράξη. Εξάλλου, δεν λείπουν τα επιτυχημένα παραδείγματα, στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας, επιχειρήσεων ή ακόμα και συνεταιρισμών που κατόρθωσαν να επενδύσουν, να καινοτομήσουν και να δημιουργήσουν μονάδες πρότυπα. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το παράδειγμα της Ε.Α.Σ. Καβάλας, τις θερμοκηπιακές εγκαταστάσεις στην Δράμα (βλ. φωτογραφία παρακάτω), την πρότυπη κτηνοτροφική μονάδα της Εβροφάρμα στη Μέστη, το ελαιοτριβείο Κύκλωπας στη Μάκρη κλπ. Ελπίζουμε αυτές στο μέλλον να πολλαπλασιαστούν… η πολυπόθητη ανάπτυξη δεν μπορεί να έρθει στην περιοχή μας χωρίς να επιτευχθεί η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα!
Οι ενέργειες αυτές μπορούν να λύσουν και το επίσης θεμελιώδες πρόβλημα της διάθεσης. Η διάθεση εξασφαλίζεται μόνο όταν πληρείται μια τετραπλή προϋπόθεση: προϊόντα που να ζητά η αγορά, σε υψηλή ποιότητα, με ένα καλό brand name και σε επαρκείς ποσότητες. Γι αυτό επιμένουμε στα μεγάλα σχέδια και τα συλλογικά σχήματα. Τα κανάλια διανομής ζητούν μεγάλες ποσότητες που μεμονωμένοι παραγωγοί αδυνατούν να προσφέρουν. Όπως επίσης δεν μπορούν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες και εργαλεία που παρουσιάζονται σε ότι αφορά την προώθηση των προϊόντων, όπως λ.χ. η Αγροτική Έκθεση Φερών, η συμμετοχή της Περιφέρειας σε διεθνείς εκθέσεις τροφίμων (όπως η SIAL στο Παρίσι) ή νεοσυσταθείσα (Περιφερειακή) αγροδιατροφική σύμπραξη «Συνέργεια».
Κλέινοντας, θα πρέπει να πούμε ότι σε αυτή την προσπάθεια, κομβικό ρόλο πρέπει να έχουν όλοι οι φορείς/ιδιώτες που συνδέονται με τον αγροτικό τομέα. Η αξιοποίηση της συσσωρευμένης επιστημονικής γνώσης του Τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης του Δ.Π.Θ., της πολύχρονης πείρας στην συμβουλευτική και τεχνική στήριξη της Δημοσυνεταιριστικής Α.Ε. και των μελετητικών γραφείων, καθώς και της ουσιαστικής συμβολής στους τομείς της εκπαίδευσης και κατάρτισης των Κ.Ε.Κ. και του Γραφείου Δια Βίου Μάθησης, κρίνεται απαραίτητη, όπως επίσης αναγκαία είναι η επανεργοποίηση του θεσμοθετημένου Συμβούλιου Αγροτικής Πολιτικής. Η περίπτωση της Terra Thessalia, όπου κτηνοτροφικοί συνεταιρισμοί, πανεπιστήμια και δημόσιοι φορείς συνεργάζονται πάνω σε ζητήματα εκτροφής και προώθησης των προϊόντων, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεσματικής συνεργασίας.
Σίγουρα όλα αυτά απαιτούν κόπο, χρόνο και ρίσκο, είμαστε όμως υποχρεωμένοι να το προσπαθήσουμε.
Αλεξανδρούπολη, 12/04/2019
———————
[1] Στοιχεία από Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Αλεξανδρούπολης 2015-2019.
[2] Τα ευρήματα της μελέτης παρουσιάστηκαν στην ημερίδα «Groth-Excellence in Agri-food», βλ. σχετικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα Υπαιθρος-Χώρα, 19/10/2018.
